Te veel Nederlanders zijn te zwaar en daar moet iets aan worden gedaan. Het invoeren van een suikertaks lijkt een relatief makkelijke manier om het aantal mensen met overgewicht terug te dringen. Maar werkt zo’n suikertaks wel en is het een logisch, praktisch uitvoerbaar en haalbaar middel om Nederland daadwerkelijk gezonder te maken? Paul Mesters, directeur Cosun Beet Company, en Dr. Annet Roodenburg, lector voeding en gezondheid aan de HAS Hogeschool in Den Bosch/Venlo, gaan hierover in gesprek.
In 2018 stelde de overheid in het Nationaal Preventieakkoord (NPA) 39 doelen om de bevolking in Nederland tot een gezondere levensstijl te brengen. Drie jaar later onderzocht het RIVM wat daarvan terecht is gekomen. Uit deze voortgangsrapportage bleek dat bijna de helft van de doelstellingen niet was behaald. De roep om extra maatregelen zoals een suikertaks is daardoor luider geworden, vooral vanuit gezondheidsinstanties. Een verbruiksbelasting op sappen en alcoholvrije (fris)dranken bestaat al jaren. Het kabinet gaat deze belasting volgend jaar verhogen en koppelen aan de suikergehaltes in de dranken. Overigens realiseerde de frisdrankensector in 2020 al wel een caloriereductie van meer dan vijfentwintig procent uit A-merk-frisdranken, conform het NPA.
Brede suikertaks
Daarnaast wil de regering onderzoek doen naar mogelijke invoering van een brede suikertaks. Die zou betekenen dat suiker in andere producten ook belast wordt. Doordat deze producten dan duurder zouden worden, zullen mensen er minder van kopen en eten, is het idee. Ook moet het fabrikanten stimuleren minder suiker aan hun producten toe te voegen en het aanbod gezonder maken.
Lage keuzevrijheid
“Overgewicht en obesitas is een groot probleem in Nederland”, begint Annet Roodenburg. “De helft van de mensen in Nederland is te zwaar. Het is ontzettend lastig om gezond te eten – als je in de supermarkt om je heen kijkt, is tachtig procent ongezond. De keuzevrijheid van de consument is dus erg laag. Daarom is dit een taak die de overheid moet oppakken. Van de industrie kun je het niet verwachten – zij moeten hun producten verkopen. Je moet het mensen gemakkelijker maken om gezonder te eten, want een groot deel heeft daar moeite mee. De suikertaks is een oplossing. Er zijn al zeker veertig landen die het succesvol hebben ingevoerd. Het is dus eigenlijk een no-brainer; het is een van de eerste stappen die je kunt zetten om gezonder eten gemakkelijker te maken, te beginnen bij de dranken. Bovendien: suiker in dranken is een bewezen dikmaker.”
Nultarief & voorlichting
Volgens Paul Mesters kleven er echter ook praktische bezwaren aan. “Ik ben het ermee eens dat er te veel calorierijke producten worden geconsumeerd – ook vetrijke producten, zout en rood en bewerkt vlees moet je met mate eten. Vanuit onze beleving vragen wij ons af waarom er alleen voor suiker zo’n taks zou moeten zijn. Bovendien is het uitvoeren van een suikertaks behoorlijk ingewikkeld. Daarom zeg ik: zet een nultarief op alle producten uit de Schijf van Vijf en een hoog tarief op producten die erbuiten vallen. En laten we de opbrengst dan gebruiken voor voorlichting en gezonde voeding op scholen. Maar alleen een suikertaks zou ik onterecht vinden – gelijke monniken, gelijke kappen.” “Dat nultarief vind ik een uitstekend plan”, reageert Roodenburg. “En ik ben er ook erg voor om de opbrengst te steken in preventiecampagnes. Maar zoiets nieuws invoeren duurt lang en is ingewikkeld. Het probleem is urgent dus laten we nu actie ondernemen. Suikertaks voor dranken is iets wat snel kan worden ingevoerd.”
Bredere aanpak
“Vanuit de suikerindustrie beredeneerd begrijp ik dat je het vreemd vindt dat andere calorierijke producten dan in eerste instantie buiten schot blijven”, vervolgt Roodenburg. “Een bredere aanpak is natuurlijk beter, maar dat wil niet zeggen dat je een suikertaks niet moet doen. Voor de technische uitwerking zouden we naar het Verenigd Koninkrijk kunnen kijken, waar de taks voor dranken hoger is naarmate er meer suiker in zit. De uitvoering naar andere productgroepen is misschien niet makkelijk, maar waar een politieke wil is, is een weg.” Mesters: “De vraag is waar je dan de grens trekt; waar ga je precies op heffen? Gaat het om de suiker uit de suikerbiet of om alle suikers? En als ik vruchtenconcentraat of honing toevoeg, wat voor het grootste deel bestaat uit suikers, belasten we dat dan ook? Van veel producten is vaak niet bekend hoeveel suiker precies is toegevoegd. Bij tomatenketchup komt een aanzienlijk deel van de suikers uit de tomaat zelf.”
Grenswaarden suiker
Roodenburg: “Daar is een oplossing voor. Als je een suikertaks invoert, moet je van de totale hoeveelheid suikers uitgaan. Die staat vermeld op het etiket. Om een grenswaarde voor de belasting vast te stellen, moet je bij tomatenketchup of zuivel corrigeren voor de hoeveelheid suiker die er al van nature inzit. Dit is ook gedaan in de nieuwe Nationale Aanpak Productverbetering van het RIVM. Hierin zijn per productgroep trapsgewijze grenswaarden voor onder meer suiker vastgesteld. Deze grenswaarden zijn er al, en zouden we direct aan een belastingtarief kunnen koppelen. En daarbij moeten we ons vooral richten op die productgroepen waarvan de meeste suiker in ons dieet zit: dranken, snoep, koek, zuivel en ontbijtgranen.”
Boterkoek
“Je krijgt dan wel de vreemde situatie dat een koekje dat veel suiker bevat veel meer belast wordt dan een stuk boterkoek waar veel (verzadigd) vet in zit en nog veel meer calorieën in zitten”, zegt Mesters. “Daarom kun je beter alle producten hoger belasten, en producten in de Schijf van Vijf goedkoper maken. Dat is ook makkelijker uitvoerbaar dan een systeem voor allerlei producten met specifieke eigenschappen.” “Voor koek is dat inderdaad ingewikkeld, daarom is het beter te beginnen met dranken, zuivel, snoep, ontbijtgranen”, vindt Roodenburg. “En als je alle ongezonde producten hoger gaat belasten, zou het met alle verschillende industrieën en hun lobby’s eindeloos gaan duren voordat er eindelijk iets gebeurt om het probleem te bestrijden. Daarom moeten we met een suikertaks beginnen, allereerst in dranken.”
Tekst: Niels Christern